ΓΝΩΣΗ

ΓΝΩΣΗ

Σάββατο 6 Δεκεμβρίου 2014

«Tα υαλοπωλεία» Εμμανουήλ Ροϊδης

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ: ο φιλοπαίγμων και αιρετικός Έλληνας λογοτέχνης(28 Ιουλίου 1836 – 7 Ιανουαρίου 1904)

Θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα ελληνικά γράμματα, ενώ το έργο του συγκροτείται από πολλά διαφορετικά είδη, όπως μυθιστορήματα, διηγήματα, κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικού περιεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα.http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF&dqΠαρά το γεγονός ότι το έργο του δεν αναγνωρίστηκε από τους συγχρόνους του ως δείγμα  μοναδικού και πρωτοποριακού ύφους όπως θα του άρμοζε, σήμερα ο Ροΐδης συγκαταλέγεται στους μεγάλους κλασικούς των νεοελληνικών γραμμάτων. Υπήρξε δημιουργός ευαίσθητος και οξυδερκής και συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της. Δημιουργός μοναδικού ύφους, καλλιέργησε το χιούμορ, την κομψή σάτιρα και το αντισυμβατικό πνεύμα, χαρακτηριστικά που του έδωσαν ξεχωριστή θέση στο στερέωμα της νεοελληνικής πεζογραφίας.  Καυστικός και οξυδερκής, ήταν εκείνος που είχε διατυπώσει το περίφημο «Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τους Έλληνας» και το «Εις νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων».



Έγινε διάσημος σε ηλικία 30 ετών με την Πάπισσα Ιωάννα. Μετέφρασε μεγάλους συγγραφείς της ευρωπαϊκής γραμματείας. Διακρίθηκε στην πολιτική αρθρογραφία και ασχολήθηκε συστηματικά με τα κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά του: η ευρωπαϊκή συνείδηση (πάντα τον απασχολούσε η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες), η  γαλλική παιδεία, η «καταλυτική» σάτιρα  -η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροϊδη (Παράσχος, 19), το πολιτικό πάθος, ο αντικληρισμός, ο αντικομφορμισμός. Υπονόμευσε το ρομαντισμό και την ηθογραφία και βρίσκεται ανάμεσα σε δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό. Κοσμικός και κοσμικογράφος αλλά και μοναχικός τεχνίτης του λόγου ( Μουλλάς, 37).

Σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές το έργο του, πρότυπο σατιρικού ύφους και ειρωνικής-χιουμοριστικής γραφής, θα μπορούσε να διδάσκεται και να αποτελεί τρόπον τινά «οδηγό» για όσους ο δημόσιος βίος και η κριτική αποτίμηση πλευρών του πολιτισμού μας συνιστούν το χώρο των δραστηριοτήτων τους


ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
  • Να γνωρίσουν οι μαθητές τη γραφή του Ροΐδη και ειδικότερα τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της, το χιούμορ, την ειρωνεία και τη σάτιρα.
  • Να γνωρίσουν κάποιες όψεις της παλιάς Αθήνας και με αφορμή το κείμενο να κάνουν διαπιστώσεις σχετικά με την «εξέλιξη» της πόλης, συγκρίνοντας την εικόνα της Αθήνας του τέλους του 19ου αι. με τη σημερινή. Να προσπαθήσουν να γίνουν «αναγνώστες» της πόλης τους όπως ήταν ο ίδιος ο Ροΐδης, κατά τον Δ. Δημηρούλη.
  • Να αντιληφθούν την αξία της κριτικής ματιάς και να μάθουν να την καλλιεργούν. Η κριτική ματιά δεν είναι ιδιότητα του έμπειρου και διεισδυτικού συγγραφέα, και ειδικότερα αυτού που γράφει χρονογράφημα, αλλά ανάγκη για όλους μας.
  • Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο και την αξία του χιούμορ και της λεπτής ειρωνείας στη ζωή μας.  
  • Να προβληματιστούν σχετικά με το «σεβασμό» που πρέπει να έχει ο πολίτης για την πόλη του, καθώς και η πολιτεία για τον πολίτη.
  • Να γνωρίσουν το χρονογράφημα ως κειμενικό είδος.
  • Να μάθουν τις απόψεις του Ροΐδη για το γλωσσικό ζήτημα.https://youtu.be/6VRErdC5xi8
 Η «ανάγνωση». Σχόλια για τη δομή του κειμένου.   

Η αφήγηση πλέκεται σε 3 επίπεδα:

Επίπεδο 1 (παράγραφοι 1-3): Τα προβλήματα που προκαλούν οι σκύλοι στους καταστηματάρχες. (Επανέρχεται στην παρ.11 κ.ε. με την περιγραφή του περιστατικού.)

Επίπεδο 2 (παράγραφοι 4-8): Τα προβλήματα που προκαλούν οι καταστηματάρχες στους πεζούς. Ο αφηγητής, ως πεζός στο κέντρο της Αθήνας, τοποθετείται στο πρόβλημα.

Επίπεδο 3 (παράγραφοι 9-14): Το περιστατικό: Τα προβλήματα που προκαλούν οι καταστηματάρχες στους σκύλους!


Προσωπικές εκτιμήσεις του αφηγητή υπάρχουν ακόμα στις εξής παραγράφους6:  Αλλά το υπέρ παν άλλο, ερεθίζον τα νεύρα, είναι όταν, υπερβάς τις την διασταύρωσιν των οδών Ερμού και Αιόλου, πεζοπορή δρομαίος πέραν της μακαρίτιδος «Ωραίας Ελλάδος», βιαζόμενος να φθάση τον σιδηρόδρομον  Πειραιώς και προσκρούων ανά παν βήμα εις εκθέσεις υαλοπωλείων, .στην 7: Μυριάκις, αφού εκινδύνευσα να πατήσω επί στοιβάδος πινακίων, κατελήφθην υπό σφοδρού πόθου να επιπέσω ως βούβαλος επί των πυραμίδων εκείνων, να λακτίσω ως ημίονος προς δεξιάν και αριστεράν, και να μεταβάλω εις θρύμματα την οχληράν και αυθάδη εκείνην κατάληψιν του πεζοδρομίου, υπό τον γλυκύν ήχον του συντριβομένου υαλίου, στην 8:  τα πεζοδρόμια είναι προωρισμένα προς ελευθέραν κυκλοφορίαν των πεζοδρόμων, στην 9 την πραγματοποίησιν του χρυσού μου ονείρου, και τέλος στη 14: Κρίμα τω όντι ότι αι γυναίκες δεν είναι εύθραυστοι όσον αι φιάλαι. Τα κατ’ εμέ, ανεχώρησα ικανοποιημένος, τρίβων τας χείρας μου και ευχόμενος, εις όλας τας επί των πεζοδρομίων εκθέσεις υαλικών, ομοίαν τύχην και όμοιον σκύλον.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

H κριτική, η διεισδυτική ματιά, το «έξυπνο», το ζωντανό, το έτοιμο να ανατρέψει βλέμμα του Ροΐδη, που σε συνδυασμό με την εκπληκτικά καλοδουλεμένη γλώσσα και τα με «ευλαβική» προσοχή επιλεγμένα εκφραστικά μέσα, μας μεταφέρει με την αφήγηση ενός περιστατικού στην Αθήνα του τότε και μας βοηθά έτσι να αντιληφθούμε μεμιάς κάποια από τα καθημερινά προβλήματα που βασάνιζαν κατά τα τέλη του 19ου αι. τους Αθηναίους.

Το κύριο θέμα του κειμένου είναι η πόλη και το κύριο στοιχείο του ύφους, το χιούμορ, που απαιτεί υψηλό βαθμό κριτικής ικανότητας. Για την κατανόηση του ιδιαίτερου ύφους του Ροΐδη παραβάλλουμε άλλα σχετικού περιεχομένου κείμενα αλλά διαφορετικού ύφους (βλ. Παράρτημα κείμενα Αγγ. Τερζάκη και Τ. Καραϊσκάκη).

Στα πεζοδρόμια της Αθήνας σκύλοι, άνθρωποι, εμπορεύματα, παράλογες επιθυμίες, συνυπάρχουν όλα και περιγράφονται με τρόπο χιουμοριστικό. Οι γλωσσικές επιλογές (η χρήση μεγαλόστομων και εντυπωσιακών εκφράσεων) και τα εκφραστικά μέσα του Ροΐδη (προσωποποιήσεις/ παρομοιώσεις / μεταφορές) ενισχύουν ακόμα περισσότερο την αστεία ατμόσφαιρα»: μεγαλόπρεπα καρπούζια / ροδόχροα καρπούζια  / ποτιστική μανία / οι σκύλοι έχουσι ευκινησία σχοινοβάτου, τα  πεζοδρόμια για τα πόδια των ανθρώπων  όπως η μύτη για τη στήριξη των γυαλιών, παρουσιάζει τον εαυτό του σαν ομηρικό ήρωα (βλ. Θεματικά κέντρα «το αστείο / το γέλιο), την  παράνοια που επικρατεί: μάταιες οι προσπάθειες των καταστηματαρχών αλλά παρ’ όλα αυτά δεν αποσύρουν από το πεζοδρόμιο τα εμπορεύματά τους. Η εμμονή τους να καταλαμβάνουν τα πεζοδρόμια διαιωνίζει το πρόβλημα για τους πεζούς αλλά και για τους ίδιους - οι επαναλαμβανόμες καθημερινές σκηνές κυνηγητού καταντούν κωμικές και γραφικές- παρ’ όλα αυτά οι καταστηματάρχες παραμένουν αδιόρθωτοι, είναι στενοκέφαλοι. Ποιος θα δώσει τη λύση; Ένας σκύλος. Ίσως η πλήρης καταστροφή –ανίδεον χάος συντιμμμάτων- να τους κάνει να βάλουν μυαλό. Εδώ εκφράζεται η γενικότερη στάση του Ροΐδη ευρωπαϊκή του συνείδηση δεν μπορούσε να δεχτεί συμπεριφορές και χειρισμούς των συμπατριωτών του, οι οποίοι εξαιτίας της στενοκεφαλιάς τους δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν ούτε καν τα αναγκαία μιας στοιχειωδώς πολιτισμένης ζωής, όπως οι υγιεινές συνθήκες διαβίωσης.

Η καταλυτική έως καταστροφική κριτική ήταν για αυτόν το μόνο μέσο, το μόνο όπλο, με το οποίο θα μπορούσε ίσως να αφυπνίσει τη συνείδηση των συμπολιτών του… Προς το τέλος της ζωής του, απογοητευμένος από ανθρώπους που τον πρόδωσαν, μιλούσε σχεδόν με περιφρόνηση για πρόσωπα και πράγματα (… όποιος πιστεύει ότι μπορεί να διορθώσει το ρωμέικο ομοιάζει σε γελοιότητα με αυτόν που προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο) .  Η κριτική του παύει να είναι «σωφρονιστική» αλλά έχει γίνει πλέον «καταστροφική» (Α. Αγγέλου).

Σατιρίζει τη στενοκεφαλιά, την κακογουστιά, την έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους, το χαμηλό επίπεδο πολιτισμού, την έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής, ακόμα τους αφηρημένους ποιητές… (Εδώ φαίνεται η αντίδρασή του στον ρομαντισμό και στις υπερβολές του: σατιρίζει την αφηρημάδα των ποιητών,    τις ονειροφαντασίες τους, την απουσία επαφής τους με την πραγματικότητα) .
Διαθεματκές έννοιες  - Θεματικά κέντρα  
 

  • Ο Ροΐδης δεν είναι άνθρωπος της ακοής -άλλωστε ήταν βαρήκοος- αλλά της όρασης και μάλιστα της οξύτατης όρασης, είναι Λυγξ (ψευδώνυμό του στην εφημ. Του Κλεάνθη Τριαντάφυλλου «Ραμπαγάς») (Μουλλάς, 25). Η παρατηρητικότητά του σε συνδυασμό με την κριτική ικανότητά του -είναι γεννημένος πολεμιστής αναφέρει ο Κλ. Παράσχος (Παράσχος, 42)- καθορίζουν το ύφος της λογοτεχνικής παραγωγής του: γίνεται ο θεμελιωτής της νεοελληνικής κριτικής (ο Δροσίνης τον αποκαλούσε «αστυνομία της σκέψης»).

    Ο Ροΐδης υπήρξε κατεξοχήν κριτικός. Αυτή του η ιδιότητα σχετίζεται άμεσα με το ειρωνικό, σαρκαστικό, χιουμοριστικό, σατιρικό και τελικά ανατρεπτικό ύφος του. Η λογική του σε συνδυασμό με το σκώμμα συνέτριβε και άφηνε ερείπια χωρίς να προτείνει λύσεις, χωρίς να δημιουργεί. Γι’ αυτό ο Ροΐδης έχει χαρακτηριστεί  από τον Γρ. Ξενόπουλος ως καταλυτής (βλ. Ξενόπουλος, Το έργον του Ροΐδου, 31 Μαρτίου 1904). Παντού βρίσκει τρωτά: στη λογοτεχνία του καιρού του, στη ζωγραφική, σε όλα. Όμως αυτό που του αναγνωρίζουν όλοι είναι ότι με τη συνέπειά του έδωσε ώθηση να κάνει ο πνευματικός κόσμος ένα βήμα μπροστά. Γι΄αυτό και οι νεότεροι τον αναγνώρισαν.

     
  • Το κωμικό στοιχείο / το αστείο  / το γέλιο
Σε ποια σημεία κάνει ο Ροΐδης τον αναγνώστη να γελάσει; Με ποιους τρόπους πετυχαίνει ο συγγραφέας να αποδώσει το «κωμικό στοιχείο» στο κείμενο; Γιατί γελάμε διαβάζοντας το κείμενό του Ροΐδη.; Η ερμηνεία και η ανάλυση του γέλιου έχει απασχολήσει και εξακολουθεί να απασχολεί φιλοσόφους, κοινωνιολόγους, ανθρωπολόγους. Το γέλιο είναι μια από τις ιδιότητες του ανθρώπου που τον κάνουν να ξεχωρίζει από τα άλλα έμβια όντα (μαζί με τη δεξιότητα των χεριών,την ανωτερότητα του εγκεφάλου και τη γλώσσα) (Καρζής, 11). Ο Πλάτων θεωρούσε το γέλιο εκδήλωση ασχήμιας και χαιρεκακίας. Ο Νίτσε και ο Φρόιντ θεωρούσαν το γέλιο ως αποβολή μύχιου φόβου ή χαλάρωση από ψυχική φόρτιση, οι Μπερξόν και Κέστλερ ως επαναστατική πράξη (Λουπασάκης, 62-65).

Αλλά τι προκαλεί το γέλιο; 

To γέλιο προκαλείται από τη ύπαρξη του κωμικού στοιχείου. Συνεργασία παιδιών για τον εντοπισμό του αστείου (π.χ. αναφορά σε περίεργα χαρακτηριστικά…μύτη / δόντια/ σωματική διάπλαση / βάδισμα/ ενδυμασία…. / μια περίεργη συμπεριφορά κτλ.). Αστείο/ κωμικό είναι οτιδήποτε έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική, τη μακρόχρονη συνήθεια, οτιδήποτε ξεφεύγει από τον κανόνα. Ο Ροΐδης είχε μοναδική ικανότητα να εντοπίζει το αστείο, το παράδοξο στη ζωή και να το σχολιάζει με τρόπο χιουμοριστικό ή και ειρωνικό και εν τέλει να σατιρικό. Το αστείο, το χιούμορ, η ειρωνεία και η σάτιρα είναι οι βασικοί άξονες του ροϊδειου ύφους και θα πρέπει να σχολιαστούν ιδιαίτερα κατά την προσέγγιση του κειμένου.

Αλλά γιατί γελάμε διαβάζοντας «Τα υαλοπωλεία»; Ο Bergson στη μελέτη του για το γέλιο αναφέρεται στο «κωμικό μιας κατάστασης» και «στο κωμικό των λέξεων». Για να αντιληφθούν οι μαθητές τη διαφορά των δύο ειδών «κωμικού» χρησιμοποιούμε το κείμενο και με τη βοήθειά μας εντοπίζουν το αστείο που προκύπτει από τα συμβάντα, καθώς και το αστείο που προκύπτει από το ύφος/ την επιλογή των λέξεων/  από τις ίδιες τις λέξεις.

Το κωμικό της κατάστασης

Η επανάληψη:

*  Οι επαναλαμβανόμενες σκηνές κυνηγητού των αδέσποτων σκυλιών από τους εξοργισμένους καταστηματάρχες.

*  Η αφηρημάδα / αδεξιότητα των πεζών (ποιητών, απρόσεκτων κ.ά.) που επαναλαμβάνεται  - η αδεξιότητα άλλωστε είναι από μόνη της αστεία.

Η επίμονη επιθυμία του αφηγητή να ορμήσει στη γυάλινη πυραμίδα κάθε φορά που αντικρίζει την «αυθάδη» έκθεση γυαλικών στα πεζοδρόμια.

Το πέσιμο, το γκρέμισμα, η χιονοστιβάδα όπως αποκαλεί ο Bergson το αιφνίδιο σώριασμα ανθρώπων και πραγμάτων:

Πέφτουν οι διαβάτες, οι ανυποψίαστοι πεζοί

Σωριάζονται τα γυαλικά, καταρρέει η πυραμίδα.

Η αντιστροφή/ το παράδοξο:

* Αντί για πεζούς βλέπεις  στα πεζοδρόμια σκυλιά και εμπορεύματα (έχει αντιστραφεί η φυσική τάξη)

*  Η επιδεξιότητα χαρακτηρίζει τα ζώα και όχι τους ανθρώπους


Το κωμικό των λέξεων : Εδώ το κωμικό το δημιουργεί η ίδια η γλώσσα. Ό,τι είναι το οφείλει στη δομή της φράσης ή στην επιλογή των λέξεων. Γι΄αυτό είναι δύσκολη και η μετάφρασή του από τη μια γλώσσα στην άλλη (Bergson, 87).

Η υπερβολή / η μεγαλοποίηση:

Οι υπερβολικά λεπτομερείς περιγραφές σκηνών, καταστάσεων και συναισθημάτων  (βλ. κείμενο)

Η υπερβολή είναι κωμική όταν παρατείνεται και προπάντων όταν είναι συστηματική. Αυτό πετυχαίνει τόσο πολύ να φέρει γέλιο, ώστε μερικοί συγγραφείς έφτασαν να ορίσουν το κωμικό με τη μεγαλοποίηση.

Η μετατόπιση του κοινότοπου σε επίσημο 
Στο κείμενο του Ροϊδη, το «βαρύγδουπο» ύφος της περιγραφής της φυσικής ανάγκης των σκύλων, ύφος που θυμίζει σοβαρή πραγματεία ζωολογίας και φυσιολογίας της εποχής, προκαλεί γέλιο. Το οικείο, το επουσιώδες, το ασήμαντο, μια συμπεριφορά αχρεία, μια κατάσταση άκοσμη, όπως εδώ η φυσική ανάγκη των σκύλων, παρουσιάζεται με πολύ επίσημο τρόπο, με ορολογία αυστηρού επιστημονικού εγχειριδίου σαν να πρόκειται για κάτι μεγάλο και σπουδαίο (ό.π., 103). Αυτή είναι η λεγόμενη «μετατόπιση», κυρίως από κάτω προς τα πάνω. Ο Ροΐδη Ροΐδης χρησιμοποιεί πολύ σοβαρό τόνο για κάτι πασίδηλα κοινό –τη φυσική ανάγκη των σκύλων και την έλξη τους από τα εμπορεύματα-στόχους.

 
Το ροΐδειο ύφος

Όπως και ο Κοραής έτσι και ο Ροΐδης είχε διακρίνει τη γλώσσα από το ύφος. Το ύφος το συλλαμβάνει ως καλλιτεχνική παρέκκλιση από τη νόρμα, από τον κανόνα:  Οι συγγραφείς έχουν απόλυτον άδεια να συμπλέκουν όπως θέλουσι τας λέξεις, να εκτείνωσι ή να συστέλλωσι ουσιαστικών και επιθέτων συζεύξεις… και παν άλλο τοιούτο μα τολμώσι χάριν ζωηροτέρας παραστάσεως του νοήματος ή και απλώς επιδιώξεως πρωτοτυπίας (Δημηρούλης, Η τέχνη του ύφους…, 27).

Το καλό ύφος ταυτίστηκε με το «παρά προσδοκίαν γράφειν, δηλαδή με την ανατρεπτική χρήση του λόγου (ό.π., 34):

Ο Δ. Δημηρούλης παρατηρεί σχετικά με το κειμενικά είδη με τα οποία αχολήθηκε ο Ροϊδης: Όπως ο Κοραής κινείται ανάμεσα στα όρια των ειδών, λογοτεχνία, χρονογράφημα, κριτική, ιστορική μελέτη, δοκίμιο. Δεν θεωρήθηκε ποτέ καθαρός λογοτέχνης, αλλά λόγιος που σε συγκεκριμένες στιγμές του βίου του πειραματίστηκε με τη λογοτεχνική γραφή. Τα πεζογραφήματά του μοιάζουν με μεταμφιεσμένες πραγματείες. Τα κείμενά του συνιστούν πρωτότυπες αφηγηματικές προτάσεις. Η ειρωνική παραποίηση, η εσκεμμένη υπερβολή, η αφηγηματική αποστασιοποίηση, όλα ανήκουν στη ροΐδεια ευφυολογία και το σπάνιο ύφος (Δημηρούλης, ό.π. 195 κ.ε.). 

Η γλώσσα
Στο έργο του Ροϊδη επικρατεί η γλώσσα που ίσχυε για όλη την αφηγηματική επιφυλλιδογραφία της εποχής: η λόγια γλώσσα κυριαρχεί ακόμα και στους διαλόγους, εκτός από τις περιπτώσεις όπου μιλούν αγράμματοι άνθρωποι του λαού.(Μουλλάς 27). Ιδιαίτερη φροντίδα για τη γραφή, επιμένει στις ορθές γλωσσικές χρήσεις συσσωρεύει ομηρικές, αρχαϊκές, σπάνιες λέξεις και παραθέτει άφθονα συνήθως αμετάφραστα λογοτεχνικά χωρίς Γάλλων κατά κανόνα λογοτεχνών. (Μουλλάς, 37).

Υπήρξε υποστηρικτής του Ψυχάρη. Αλλά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού προβλήματος οι ιδέες του συγγένευαν με αυτές του Κοραή.Τα στοιχεία της καθαρεύουσας δε γίνεται να απορριφθούν τώρα τουλάχιστον από τη γραπτή γλώσσα.  Αυτά που πρέπει να απορριφθούν είναι οι βαρβαρισμοί τα ασυμβίβαστα προς το λόγο στοιχεία που είχαν βάλει στη γλώσσα οι αττικιστές. Ήθελε καθαρεύουσα λαφρωμένη από αττικισμούς, εύληπττη και ευμάθητη και σχετικά ομαλή ώσπου να φτάσουμε στη δημοτική. Πίστευε σε ένα είδος συνάντησης εις το μέσον της κλίμακος όπως την ονειρευόταν και ο Κοραής. Η καθαρεύουσα ολοένα απλοποιούμενη αποβάλλοντας τα νεκρά στοιχεία της και η δημοτική ολοένα πλουτιζόμενη με στοιχεία της καθαρεύουσας. Η γλώσσα του είναι λοιπόν η πολύ απλή καθαρεύουσα, κυρίως από το 1980 και μετά (1891-1901) – (Παράσχος,  32).

Ο Ροϊδης έγραφε όχι ένεκα της αγάπης του προς την καθαρεύουσα αλλά ακριβώς ένεκα του μίσους της κατ’ αυτήν.  Η καθαρεύουσα … ομοιάζει με τα κακά και δύστροπα εκείνα γύναια, τα οποία τιθασεύει και υποτάσσει ο ματαχειριζόμενος όχι με θωπείας αλλά με ραβδισμούς. Αναγνωρίζει την ανάγκη της καθαρεύουσας και συμβουλεύει την επανάσταση ήρεμο, βραδεία, βαθμιαία. Φανταζόταν τη γλώσσα σαν μια μεγάλη σκάλα που έπρεπε οι δύο άκρες της να συναντηθούν, από τη μια άκρη η αρχαία γλώσσα των αττικιστών θα έπρεπε να αποβάλει σχολαστικισμούς και αρχαιοπρεπή στοιχεία ξένα προς το λαϊκό γλωσσικό αίσθημα και από την άλλη η δημοτική τις ακρότητές της. Οι απόψεις του θυμίζουν το μεγάλο λόγιο του διαφωτισμού τον Κοράη, τον οποίο ο Ροΐδης θαύμαζε.


Ρομαντισμός και Ροΐδης:  Ο Ροΐδης παρότι θαύμαζε τους ρομαντικούς (Μπάιρον, Μπωντλέρ, Ταιν κ.ά. ) άσκησε δριμεία κριτική στους συγχρόνους του που επιδίδονταν στις ανούσιες υπερβολές του ρομαντισμού. Με τη συνεπή ορθολογιστική στάση του και με την άγρυπνη κριτική του – βλ. τη διαμάχη του με τον Άγγ. Βλάχο 1877 και την ανάπτυξη της θεωρίας του για την «περιρρέουσα ποιητική ατμόσφαιρα»- άνοιξε νέους δρόμους στη νεοελληνική λογοτεχνία.

Αν επιχειρήσουμε να εντάξουμε τη σάτιρα, το χιουμοριστικό χρονογράφημα που εξετάζουμε του Ροΐδη, στο ρεύμα του ρομαντισμού, θα διαπιστώσουμε ότι το συγκεκριμένο κείμενο δε διέπεται από τις αρχές του ρομαντισμού. ΗΑυτοί οι χαρακτηρισμοί για το κίνημα του ρομαντισμού θα οδηγήσουν τα παιδιά στη διαπίστωση ότι το κείμενο που εξετάζομε κάθε άλλο παρά ρομαντικό είναι. Πατά γερά στην πραγματικότητα: περιγράφει, σχολιάζει και σκώπτει πράγματα επίκαιρα, σύγχρονα.

Με τον Ροϊδη ωστόσο τα πράγματα συνέβησαν διαφορετικά, παρόλο που και ο ίδιος στάθηκε τυπικός εκπρόσωπος της γενιάς του 1860. Η ρομαντική όμως πρόκληση και διαμαρτυρία, το ρομαντική νόσος της γενιάς του κατόρθωσε στην περίπτωσή του να απεμπλακεί από τα όρια του ατομικού εγώ και να ενσωματώσει τον κοινωνικό προβληματισμό και τη συλλογική προοπτική. Οι κραυγές αγωνίας της γενιάς του… μετασχηματίστηκαν στο δικό του έργο σε αγωνιστική διάθεση και μαχητικότητα. Ο κριτικός στοχασμός του Ρ. παρακολούθησε σε όλα της τα φανερώματα την πορεία της νεοελληνικής κοινωνίας κατά τις τέσσερις δεκαετίες του 19ου αι. και είχε πάντοτε να εκφράσει τη συλλογική δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία. Η σατιρική σκοπιά και η κριτική απόσταση διαφοροροποιεί τον Ρ. από την ομαδική χρεωκοπία της γενιάς του. Εγκαταλείπει το παλιό που εκπνέει.

Η σάτιρα στην αρχή ως αμυντική συμπεριφορά γίνεται στη συνέχεια όπλο επίθεσης και επιτίμησης με στόχο την αναμόρφωση της κοινωνίας. 


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Συσχέτιση με
 το μάθημα: "Κοινωνική και Πολιτική αγωγή"
Στις εισαγωγικές έννοιες υπάρχει η ενότητα 1.3 Ατομική και κοινωνική συμπεριφορά (σελ. 4), όπου γίνεται λόγος για τη σχέση αλληλεπίδρασης ατόμου και κοινωνίας.

Ακόμα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το κεφάλαιο 2.1.2. «Κοινωνικές ομάδες» / «Διακρίσεις κοινωνικών ομάδων» (σελ. 9 - γελοιογραφία) σχετικά με τις προκαταλήψεις για άτομα άλλων ομάδων, των γυναικών, π.χ., στην περίπτωση του Ρ.

Επίσης, το κεφ. 12 «Δικαιώματα και υποχρεώσεις του πολίτη» βλ. σελ. 110 – γελοιογραφία / να σέβομαι το περιβάλλον και το κοινό συμφέρον… , σελ. 121-123 «Προστασία του περιβάλλοντος και περιβαλλοντική αγωγή», καθώς και άσκηση 5 σελ. 123 σχετικά με τις ράμπες για αναπήρους στην πόλη μας και την πρόνοια από μέρους της πολιτείας. 
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Με την ευκαιρία της μελέτης του κειμένου του Ε. Ροΐδη "Τα υαλοπωλεία" συνοψίζω κι εδώ βασικά χαρακτηριστικά του έργου του που συναντήσαμε και στο κείμενό μας, για να τα έχετε συγκεντρωμένα στη μελέτη σας και να μπορείτε να τα επισημάνετε στην ανάλυσή σας:


Η ευρωπαϊκή συνείδηση.Τον απασχολεί η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής του και ένα αγαπημένο θέμα για τη σάτιρά του είναι τα κακώς κείμενα της σύγχρονης του κοινωνίας σε όλες τις εκδηλώσεις της.


Η «καταλυτική» του σάτιρα. Το έργο του θα μπορούσε να αποτελεί πρότυπο σατιρικού και χιουμοριστικού ύφους, η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροΐδη, σύμφωνα με τον Παράσχο, ενώ ο Δροσίνης τον αποκαλούσε "αστυνομία της σκέψης". Ο ίδιος έλεγε για τη σάτιρα και το σαρκασμό στα «Σκαλαθύρματά του» ότι «ο σαρκαστικός γέλως μόνος διακρίνει τον άνθρωπο από του κτήνους».


Υπονόμευσε το ρομαντισμό στην ελληνική του εκδήλωση -αντίθετα θαυμάζει κάποιους από τους ευρωπαίους ρομαντικούς λογοτέχνες- όπως και την ηθογραφία και πολλά από τα κείμενά του βρίσκονται ανάμεσα στη δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό.


Ο ίδιος διακρίνει τη γλώσσα από το ύφος στο έργο του. Η γραφή του συνιστά δείγμα μοναδικού, πρωτοποριακού και ανατρεπτικού ύφους. Καλλιέργησε ένα απαιτητικό είδος και με το αντισυμβατικό του πνεύμα υπήρξε ευαίσθητος και οξυδερκής παρατηρητής και κριτής της εποχής του. Συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της.




Στο κείμενο θα πρέπει επίσης να μπορείτε να επισημάνετε:


Την αξία της παρατηρητικότητας ως προϋπόθεση για τη σατιρική περιγραφή

Τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνει το κωμικό
 (κωμικό της κατάστασης, κωμικό των λέξεων) και ειδικότερα την ιδιόμορφη χρήση της πομπώδους και επεξεργασμένης γλώσσας ως φορέα του κωμικού.



Τον έκδηλο μισογυνισμό του συγγραφέα.


ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/pi/content.html?c=6&t=3,6886

Εάν ως χρονογράφημα ορίζουμε το λογοτεχνικό είδος του πεζού λόγου που είναι πάντοτε σύντομο, αντλεί τα θέματά του και σχολιάζει την τρέχουσα, επίκαιρη πραγματικότητα, μπορούμε να εντάξουμε στο είδος αυτό τα "Υαλοπωλεία";


Τις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Ροΐδης.


ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ


Επειδή η κατάσταση που περιγράφει ο συγγραφέας μας δεν έχει αλλάξει όσο θα θέλαμε και αντίστοιχα με το χρόνο που έχει μεσολαβήσει από τότε, ως παράλληλο κείμενο δείτε κάτι πιο σύγχρονο:


Είμαστε ό,τι... οι δρόμοι μας(Τασούλα Καραϊσκάκη, εφημ. Καθημερινή, Μόνιμες στήλες, 12- 5-2006)


Κάθε αθηναϊκή μέρα γεννιέται μέσα στην παράνοια της τυφλής βιασύνης και το κυκλοφοριακό χάος και σβήνει μέσα στο ρυπαρό «κορεσμό» των δημόσιων χώρων και το αδιέξοδο της στάθμευσης. Ωστόσο, αν και πάσχοντες, δεν αντιδρούμε, δεν απαιτούμε μια θεραπεία από τα επακόλουθα της «ασθένειας» που κατατρώει τις ώρες μας. Δεν θέλουμε με κανένα τρόπο να εγκαταλείψουμε την ακριβοπληρωμένη βολή μας. Εγωιστικά και κοντόθωρα βάζουμε καθημερινά το λιθαράκι του παραλογισμού, της αυθαιρεσίας, της διάλυσης στην κοινή μας ζωή, ακυρώνοντας κάθε προσπάθεια για ανθρώπινη επιβίωση.


Και η τραγωδία στους δρόμους συνεχίζεται. Ως πεζοί δίνουμε τη μάχη του ασφαλούς βαδίσματος, παλινδρομώντας από το οδόστρωμα στα στενά κακοφτιαγμένα πεζοδρόμια, ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα και δίκυκλα, τραπεζοκαθίσματα, ξεχασμένα μπάζα, σκουπίδια, λακκούβες. Ως εποχούμενοι μπουσουλάμε αργά ανάμεσα σε διπλο– και τριπλο–παρκαρισμένα αυτοκίνητα, αιφνιδιαζόμαστε από απρόσμενες αντικανονικές στάσεις μπροστινών οχημάτων, μένουμε για ώρα (σχεδόν αδιαμαρτύρητα) πίσω από σταματημένα φορτηγά που ξεφορτώνουν εμπορεύματα εκτός ωραρίου τροφοδοσίας καταστημάτων (προβλήματα δημιουργούνται ακόμη κι όταν τηρείται το ωράριο). Μέχρι 8% παραπάνω επιβάρυνση στην κυκλοφορία προκαλούν τα φορτηγά που τροφοδοτούν τα μαγαζιά σε ώρες αιχμής, δημιουργώντας τριτοκοσμικές καταστάσεις στην πόλη. Τι θα έπρεπε να γίνει; Η τροφοδοσία να πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε ειδικές ζώνες εισόδου και στάθμευσης, όπως γίνεται σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου κι όπως γινόταν κατά τον ολυμπιακό Αύγουστο του 2004. Αλλά προβάλλεται πάντα το πρόσχημα του ελλιπούς κράτους – δεν μπορεί να υπάρξει επαρκής έλεγχος (λογιστικός, φορολογικός) στις συναλλαγές αυτού του τύπου μεταμεσονύχτια.





Καταστάσεις που επιβεβαιώνουν ότι είναι... προνόμιο να ζεις σ’ αυτόν τον τόπο, όπου οι ίδιες οι Αρχές μεροληπτούν• χαρίζεται ο αστυνόμος, ρουσφετολογεί ο δήμαρχος, δημηγορεί ο πολιτευτής… Στο 55% των δρόμων της Αθήνας η κυκλοφορία των οχημάτων γίνεται μόνο σε μία λωρίδα λόγω παράνομης στάθμευσης. Στο λεκανοπέδιο πραγματοποιούνται 1,6 σταθμεύσεις αυτοκινήτων, από τις οποίες το 80% στους δρόμους (παράνομα, κυρίως). Για τα 2,5 εκατ. Ι.Χ. του λεκανοπεδίου διατίθενται μόνο 265.000 θέσεις πάρκινγκ σε δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους. Σε οργανωμένα πάρκινγκ καταφεύγει μόνο το 2% των οδηγών.

Η αστυνόμευση δεν είναι μεθοδευμένη και συστηματική, παρά μόνον εισπρακτική. Δεν υπάρχει πρόγραμμα επιλεκτικού ελέγχου σε φορτωμένους δρόμους, στροφές λεωφορείων, ράμπες για τη διευκόλυνση ατόμων με κινητικά προβλήματα. Σε κάποιες περιπτώσεις μοιάζει να βολεύει η ελεγχόμενη παρανομία (και όχι η εξάλειψή της), αφού τα έσοδα είναι πολλά από τις κλήσεις – οι οδηγοί της Αττικής πληρώνουν κατ’ έτος περί τα 25 εκατ. ευρώ για παράνομη στάθμευση.



Είναι ν’ αναρωτιέται κανείς γιατί η Πολιτεία καθυστερεί τόσο πολύ να κατασκευάσει νέα πάρκινγκ και σταθμούς μετεπιβίβασης, γιατί δεν ενθαρρύνει τους ιδιώτες που ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν ιδιωτικούς σταθμούς αυτοκινήτων. Γιατί δεν βρίσκει λύσεις για τις πυκνοδομημένες περιοχές όπου η ζήτηση καλπάζει και οι πολίτες δεν έχουν άλλες επιλογές.
Φταίει μόνο η ανοργανωσιά, η ανεπάρκεια ή παρεισφρέει, όπως και αλλού, η ιδιοτέλεια και η πώρωση;

Η εκδίκηση των πεζοδρομίων
Έχω μια μανία με τα πεζοδρόμια και τις κακοτεχνίες τους. Κι όσο γράφω γι’ αυτά, τόσο με κυνηγάνε τα άτιμα. Και τούτο γιατί δυο φορές έπεσα θύμα τους. Μια βραδιά την περασμένη βδομάδα μου τηλεφώνησαν για πεζοδρόμιο της 28ης Οκτωβρίου. Πήγα να το διαπιστώσω ιδίοις όμμασι κι έπεσα φαρδιά πλατιά κάτω. Για να γίνω συγκεκριμένη όχι μόνο εγώ πέφτω θύμα, αλλά και όλοι εσείς που τηλεφωνείτε.  Κρούω λοιπόν τον κώδωνα του κινδύνου σήμερα για το πεζοδρόμιο μπροστά από την πρώην κλινική Ζηκόπουλου στη λεωφόρο Δωδώνης. Για να διορθωθεί το κακό δεν τρέφω ελπίδες. Τουλάχιστον σας προειδοποιώ, ώστε να προσέχετε.

Τρίτη, 16 Δεκεμβρίου 2014
 | 

Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 2014

''Ο Καβάφης πάει σχολείο''

Ο Καβάφης πάει σχολείο

Το Αρχείο Καβάφη και η Στέγη μπαίνουν στα σχολεία, με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τον Αλεξανδρινό ποιητή
Οκτώβριος 2014 - Μάιος 20158 τρίωρες συναντήσεις που πραγματοποιούνται μέσα σε ένα δίμηνο
Μπορούμε να γνωρίσουμε τον Καβάφη μέσα από… κόμικς, ψηφιακά έργα και μουσική χιπ-χοπ; Η Στέγη και το Αρχείο Καβάφη μπαίνουν στη σχολική τάξη και, μιλώντας στη γλώσσα των μαθητών, φέρνουν την καβαφική ποίηση στα θρανία με τον πλέον βιωματικό τρόπο.

Μέσα από έξι πρωτότυπα εργαστήρια, οι δύο φορείς προσεγγίζουν τα «ιερά» και πιθανώς δυσπρόσιτα κείμενα του Αλεξανδρινού ποιητή, αξιοποιώντας τα εργαλεία των πλέον «απρόβλεπτων» τεχνών. Αυτή η δημιουργική και πρωτότυπη ανάγνωση θα βοηθήσει τους μαθητές στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία των ποιημάτων του, ενώ το υλικό που θα προκύψει θα αναδείξει το σύγχρονο χαρακτήρα της καβαφικής ποίησης. Οι έξι σχολικές ομάδες που θα επιλεγούν θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν από ένα εργαστήριο η καθεμία. Κάθε εργαστήριο περιλαμβάνει έναν κύκλο οχτώ συναντήσεων που θα πραγματοποιηθεί από το Αρχείο Καβάφη και τη Στέγη μαζί με καλλιτέχνες και λογοτέχνες.

Φέτος, το πρόγραμμα «Ο Καβάφης πάει σχολείο» ταξιδεύει στην περιφέρεια και καταλήγει στα Γιάννενα, φέρνοντας μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου των Ιωαννίνων σε επαφή με το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Οι πολλαπλές διαδρομές του καβαφικού έργου θα αποτυπωθούν στα ειδικά σχεδιασμένα σχολικά εργαστήρια τα οποία πρόκειται να πραγματοποιηθούν στα Γιάννενα.

1. O Καβάφης στα χέρια των παιδιών... Η καβαφική ποίηση συναντά τα νέα μέσα και τις νέες τεχνολογίες.
Η καβαφική ποίηση βγαίνει από τα στενά όρια του βιβλίου και γίνεται βίντεο ποίημα, ψηφιακό έργο, εγγράφεται στους τοίχους της πόλης και ξαναγράφεται με διαφορετικούς όρους και σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Χρησιμοποιώντας τους υπολογιστές και τις δυνατότητές τους, οι μαθητές δημιουργούν σειρά ψηφιακών έργων με πηγή έμπνευσης τα ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή. Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από τον ποιητή Θοδωρή Χιώτη και την εικαστικό Μαρία Βαρελά.

2. Κάθε στίχος και μία εικόνα... Κι αν ο Καβάφης ήταν κόμικς;

Εικονογράφηση ποιημάτων του Καβάφη. Πώς θα ήταν άραγε το ποίημα «Στα 200 π.Χ.» εικονογραφημένο; Οι στίχοι γίνονται εικόνες και οι μαθητές καλούνται να δημιουργήσουν τα δικά τους κόμικς. Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από την ποιήτρια Κατερίνα Ηλιοπούλου και τον εικονογράφο κόμικς Θανάση Πέτρου.
3. Ένα σχολείο γεμάτο… Καβάφη! Εικαστική παρέμβαση στο σχολείο με αφορμή τον Καβάφη. 
Με κατασκευές από λέξεις και κουτιά, μετατρέπουμε το χώρο του σχολείου σε ένα απόλυτα καβαφικό περιβάλλον. Δημιουργούμε ένα εικαστικό έργο μεγάλης κλίμακας και το σχολείο πάντα Καβάφη θα θυμίζει! Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από τον ποιητή Θωμά Τσαλαπάτη και τον εικαστικό Κώστα Ρουσσάκη.

4. Η διαχρονική ποίηση πάντα επιστρέφει... και αυτή τη φορά γίνεται χιπ-χοπ. Απόδοση / διασκευή ποιημάτων του Καβάφη σε ιδίωμα χιπ-χοπ. 
Πώς θα μπορούσε να αποδοθεί το «Επέστρεφε» σε χιπ-χοπ ιδίωμα; Η Στέγη και το Αρχείο προ(σ)καλούν μαθητές και καθηγητές να σκεφτούν με εντελώς εναλλακτικό τρόπο το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από τον ποιητή Παναγιώτη Ιωαννίδη και τον μουσικό παραγωγό και καλλιτέχνη χιπ-χοπ Jeff Gonzalez.

5. Καβάφης: Ένας ποιητής, χιλιάδες αναγνώσεις. Καινοτόμες αφηγήσεις του καβαφικού έργου.
Έχετε φανταστεί το «Περιμένοντας τους βαρβάρους» ως θεατρικό έργο; Μπορείτε να σκεφτείτε μια διαφορετική απαγγελία του; Στο εργαστήριο αυτό μπορείτε να χρησιμοποιήσετε φωνές, το σώμα σας, μάσκες και ό,τι άλλο βάλει ο νους σας! Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από την ποιήτρια Μαρία Τοπάλη και τον σκηνοθέτη Σίμο Κακάλα.

6. «Η πόλις θα σε ακολουθεί»: Αστικές διαδρομές μέσα από την καβαφική ποίηση
Η Αλεξάνδρεια έχει κομβική θέση στην καβαφική ποίηση. Δεν είναι απλώς η πατρίδα του ποιητή, αλλά αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον ίδιο και σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσονται πολλά από τα ποιήματά του. Η Αλεξάνδρεια ζωντανεύει ξανά και ξανά στο καβαφικό έργο και μέσα από αυτό το εργαστήριο, με αφορμή την ποίηση του Αλεξανδρινού ποιητή, αλλά και την έκθεση Παράξενες Πόλεις: Αθήνα που θα πραγματοποιηθεί στο χώρο της Στέγης το Φεβρουάριο του 2015, οι μαθητές καλούνται να φανταστούν την Αλεξάνδρεια και να φτιάξουν μια δική τους εκδοχή αυτής της θρυλικής πόλης, έστω κι αν δεν την έχουν επισκεφθεί. Το εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί από τον συγγραφέα Χρήστο Χρυσόπουλο και τον αρχιτέκτονα Θανάση Μάνη.

Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου 2014

ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Όταν ένας ομιλητής μεταφέρει μια ευθεία ερώτηση σε κάποιον άλλο, τότε λέγεται
 πλάγια ερώτηση ήπλάγια ερωτηματική πρόταση.
Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και
 ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ:
από ρήματα που σημαίνουν ερώτησηαπορίααμφιβολίαγνώσηαίσθηση κ.λπ.,
 π.χ. ρωτώ, εξετάζω, απορώ, θαυμάζω, αμφιβάλλω, λέω, εξηγώ, σκέφτομαι, δείχνω, 
θυμάμαι, γράφω, βλέπω, κοιτάζω, μαθαίνω, πληροφορούμαι, ακούω, υποθέτω, 
μαντεύω, καταλαβαίνω, υπολογίζω, προσπαθώ, πασχίζω κ.ά.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ:
α. ως αντικείμενο, π.χ.
Ρώτησε τι ώρα είναι.
Υπολόγισε πόσο κάνουν όλα αυτά.
Δεν ξέρω τι να πω.

β. ως υποκείμενο, π.χ.
            Είναι απίστευτο πόσο με ταλαιπωρείς.
            Είναι ανεξήγητο πώς δουλεύει αυτή η μηχανή.
            Είναι ζήτημα αν έφαγε μισό πορτοκάλι.

γ. ως επεξήγηση ουσιαστικών με συγγενική σημασία με παραπάνω ρήματα, 
δεικτικών και αόριστων αντωνυμιών, π.χ.
            Στην ερώτηση μου, αν θα έρθει μαζί μαςδεν απάντησε.
            Αυτό δεν καταλαβαίνω, πού γυρνάει τέτοια ώρα.
            Κάτι σκέφτηκα, μήπως τα κάνει όλα αυτά επίτηδες.
ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ:
σε πλάγιες ερωτηματικές ολικής άγνοιας και μερικής άγνοιας
ανάλογα με την απάντηση που επιδέχονται. (Δες θεωρία παραπάνω.)

Για να βρούμε σε ποια από τις δύο κατηγορίες κατατάσσονται, μετατρέπουμε την 
πλάγια ερώτηση σε ευθεία, π.χ.
Πλάγια ερώτηση: «Είναι ζήτημα αν έφαγε μισό πορτοκάλι»
Μετατροπή σε ευθεία: «Έφαγε μισό πορτοκάλι;»
Η απάντηση που θα δώσουμε είναι ή "ναι" ή "όχι"
Απαντήσαμε με ναι ή όχι, άρα είναι ολικής άγνοιας.)

Πλάγια ερώτηση: «Με ρώτησε τι ώρα είναι.»
Μετατροπή σε ευθεία: «Τι ώρα είναι;»
Η απάντηση που θα δώσουμε θα είναι περίπου έτσι: "Η ώρα είναι 10.00".
Δεν απαντήσαμε με ναι ή όχι, άρα είναι μερικής άγνοιας.
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ :
α. όταν είναι ολικής άγνοιας με το ερωτηματικό μόριο αν ή το μη, 
μήπως, μην τυχόν
  • Είναι ζήτημα αν έφαγε μισό πορτοκάλι.
  • Ρώτα τον περιπτερά μήπως ξέρει την οδό Αριστοτέλους.

β. όταν είναι μερικής άγνοιας με τις ερωτηματικές αντωνυμίες τι, ποιος, πόσος
 ή τα ερωτηματικά επιρρήματα πού, πότε, πώς, πόσο, άραγε, τάχα κ.λπ. ή το σύνδεσμο
 γιατί.
  • Με ρώτησε τι ώρα είναι.
  • Ο αστυνομικός κατάλαβε ποιος ήταν ο ένοχος.
  • Πρέπει να μου πεις πού θα πάτε
 ΑΣΚΗΣΕΙΣΠΑΤΗΣΣΤΕ ΕΔΩ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρίτη 2 Δεκεμβρίου 2014

Ἰσοκράτης, περὶ εἰρήνης 19-21


Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης

Ο Ισοκράτης είναι ένας από τους πιο γνωστούς Αθηναίους ρήτορες.Στον λόγο του ''Περί ειρήνης'' ο Ισοκράτης εκφράζει την άποψη ότι η Αθήνα πρέπει να χαράξει νέα πορεία, εγκαταλείποντας τις επεκτατικές βλέψεις της. Η Αθήνα γνωρίζει την ήτ­τα στη ναυμαχία στα Έμβατα το 356 π.Χ. και ταυτόχρονα αντιμετωπίζει την απειλή της περ­σικής εισβολής. Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις (Αθήνα από τη μία, Ρόδος, Κως, Χίος με τη βοήθεια του Βυζαντίου και του Μαυσώλου της Καρίας από την άλλη) συμβιβάζονται και α­ποκαθίσταται η ειρήνη. Ο Ισοκράτης εκφράζει την άποψη του για την αναγκαιότητα σύναψης κοινής ειρήνης και ίδρυσης αποικιών στη Θράκη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν οι Αθηναίοι την οικονομική κρίση. Θεωρεί ότι οι συμπολίτες του δεν έχουν πια την πολυτέλεια να ονειρεύονται μια ηγεμονία αλλά πρέπει να επιδιώξουν να κερδίσουν την εύνοια των Ελλήνων.

 Ο Ισοκράτης σταδιακά διαμόρφωνε την άποψη ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να συνασπιστούν υπό μια μεγάλη δύναμη, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την περσική απειλή. Κατά τον Ισοκράτη, μόνο ο Φίλιππος θα μπορούσε να παίξει έναν τέτοιο ηγετικό ρόλο.


ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ἆρ’ οὖν ἄν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν,
Άραγε λοιπόν θα ήταν αρκετό σε μας,
εἰ οἰκοῖμεν τήν τε πόλιν ἀσφαλῶς
αν κατοικούμε και την πόλη με ασφάλεια
καί (εἰ) γιγνοίμεθα εὐπορώτεροι τά περί τόν βίον

και (αν) γινόμαστε πλουσιότεροι όσον αφορά την περιουσία μας
καί (εἰ) ὁμονοοῖμεν τά τε πρός ἡμᾶς αὐτούς
και (αν) έχουμε ομόνοια μεταξύ μας
καί (εἰ) εὐδοκιμοῖμεν παρά τοῖς Ἕλλησιν;
και (αν) χαίρουμε εκτιμήσεως μεταξύ των Ελλήνων;
Ἐγώ μέν γάρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων
Εγώ βέβαια νομίζω ότι, αν γίνουν αυτά,
τήν πόλιν εὐδαιμονήσειν τελέως.
η πόλη θα ευτυχήσει ολοκληρωτικά.
Ὁ μέν τοίνυν πόλεμος ἀπεστέρηκεν ἡμᾶς ἁπάντων τῶν εἰρημένων
Ο πόλεμος όμως μας στέρησε όλα αυτά που έχουν λεχθεί·

καί γάρ πενεστέρους (ἡμᾶς) ἐποίησεν
γιατί πράγματι και φτωχότερους μας έχει κάνει
καί ἠνάγκασεν (ἡμᾶς) ὑπομένειν πολλούς κινδύνους
και μας ανάγκασε να ανεχόμαστε πολλούς κινδύνους
καί πρός τούς Ἕλληνας (ἡμᾶς) διαβέβληκεν
και στους Έλληνες μας έχει διαβάλει
καί πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς.
και με όλους τους τρόπους μάς έχει ταλαιπωρήσει.
Ἤν δέ ποιησώμεθα τήν εἰρήνην,
Αν όμως συνάψουμε ειρήνη,
μετά πολλῆς μέν ἀσφαλείας οἰκήσομεν τήν πόλιν,

από τη μια με πολλή ασφάλεια θα κατοικούμε στην πόλη μας,
ἀπαλλαγέντες πολέμων καί κινδύνων καί ταραχῆς,
αφού απαλλαγούμε από πολέμους, κινδύνους και διχόνοια,
καθ’ ἑκάστην δέ τήν ἡμέραν ἐπιδώσομεν πρός εὐπορίαν,
και από την άλλη καθημερινά θα γινόμαστε πιο εύποροι,
γεωργοῦντες ἀδεῶς (τήν γῆν) καί πλέοντες τήν θάλατταν
καλλιεργώντας χωρίς φόβο τη γη και ταξιδεύοντας στη θάλασσα
καί ἐπιχειροῦντες ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις
και ασχολούμενοι με τα άλλα επαγγέλματα
αἵ νῦν διά τόν πόλεμον ἐκλελοίπασιν.
τα οποία τώρα εξαιτίας του πολέμου έχουν εκλείψει.
Ὀψόμεθα δέ τήν πόλιν λαμβάνουσαν μέν
Θα δούμε, ακόμη, την πόλη μας να έχει
γιγνομένην δέ μεστήν ἐμπόρων καί ξένων καί μετοίκων,
και να είναι γεμάτη από εμπόρους, ξένους και μετοίκους,
ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν.
από τους οποίους τώρα έχει ερημωθεί.
Τό δέ μέγιστον
Και το σημαντικότερο
ἕξομεν συμμάχους ἅπαντας ἀνθρώπους,
θα έχουμε συμμάχους όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους,
οὐ βεβιασμένους, ἀλλά πεπεισμένους.
όχι με τη βία, αλλά με τη θέληση τους.
 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ




ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:


1.  Οι μαθητές να γνωρίσουν ένα ρητορικό κείμενο του Ισοκράτη που έχει τη μορφή 

του προτρεπτικού λόγου.
2.  Να αντιληφθούν τα πολλαπλά  πλεονεκτήματα της ειρήνης όσον αφορά στη ζωή 
και την πρόοδο ενός λαού αντίστοιχα.
3 Να συνειδητοποιήσουν ότι η Ειρήνη είναι καθολική και εναγώνια αναζήτηση του 
ανθρώπου κι έχει απασχολήσει την τέχνη γενικότερα.
Να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική ισχύ των επιχειρημάτων που προβάλλει ο 
ρήτορας.
5. Να διακρίνουν τα επιχειρήματα που απευθύνονται στη λογική και στο συναίσθημα
 των ακροατών.

Ερωτήσεις


1Ποιες είναι, κατά τον Ισοκράτη, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ευδαιμονία 
της Αθήνας;

Ο Ισοκράτης θεωρεί ως απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της ευδαιμονίας 
στην Αθήνα την ασφάλεια της πόλης, την ευπορία στα αναγκαία για τη διαβίωση
 αγαθά, την ομόνοια μεταξύ των πολιτών, αλλά και την εκτίμηση των άλλων Ελλήνων. 
Πρόκειται, βέβαια, για στοιχεία που μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τον τερματισμό
 του πολέμου, καθώς τόσο η ασφάλεια της πόλης όσο και η δυνατότητα της 
απερίσπαστης γεωργικής και εμπορικής δραστηριότητας, προϋποθέτουν την ύπαρξη 
ειρήνης. Αντιστοίχως, η ομόνοια ανάμεσα στους πολίτες μπορεί να επιτευχθεί, αν η πόλη
 δεν αντιμετωπίζει προβλήματα διαβίωσης και ασφάλειας, που εκ των πραγμάτων
 προκαλούν ένταση και οδηγούν συχνά τους πολίτες σε αντιπαραθέσεις και διχόνοια. 
Ενώ, παράλληλα, ο σεβασμός των άλλων πόλεων απέναντι στην Αθήνα θα μπορούσε 
να κατακτηθεί μόνο αν οι Αθηναίοι δεν βρίσκονταν σε πολεμική σύγκρουση με μέρος 
των μέχρι πρότινος συμμάχων της. 

2Ποια είναι η ευεργετική επίδραση της ειρήνης και ποιες οι αρνητικές συνέπειες 
του πολέμου στην οικονομική ανάπτυξη και, γενικότερα, στην ευημερία μιας πόλης;

Σε περίοδο πολέμου οι πολίτες δεν έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τις 
συνήθεις επαγγελματικές του δραστηριότητες είτε γιατί οφείλουν να λάβουν μέρος 
στις πολεμικές συγκρούσεις είτε γιατί δεν υπάρχει η αναγκαία ασφάλεια. Προκύπτει, έτσι, 
μια επικίνδυνη αδρανοποίηση που σύντομα επιφέρει ελλείψεις αγαθών, αλλά και έλλειψη
 οικονομικών πόρων, με αποτέλεσμα οι πολίτες να μην έχουν τα αναγκαία για την 
επιβίωσή τους και να στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου. Προκαλούνται, άρα, τόσες 
και τέτοιες εντάσεις που εμποδίζουν πλήρως τις δραστηριότητες εκείνες που θα 
μπορούσαν να διασφαλίσουν την ευημερία της πόλης. 
Αντίθετα, όταν η πόλη έχει ειρήνη, οι πολίτες εργάζονται απερίσπαστοι κι έχουν 
μάλιστα τη δυνατότητα να ασχολούνται με τις εμπορικές εκείνες δραστηριότητες που
 διασφαλίζουν τα μεγαλύτερα έσοδα, όπως είναι οι εμπορικές συναλλαγές με άλλες 
πόλεις. Υπάρχει, έτσι, αφθονία αγαθών, σταθερή ροή οικονομικών εσόδων, και άρα 
θετικό κλίμα στις σχέσεις των πολιτών· κλίμα κατάλληλο για την οικονομική και 
πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Ενώ, συνάμα, η πόλη έχει τη δυνατότητα να
 ισχυροποιεί τις συμμαχίες της, βασιζόμενη όχι στις πιέσεις, αλλά στο σεβασμό 
και την έμπρακτη παροχή οικονομικής ή άλλης στήριξης. 
 3συμμάχους ξομεν παντας νθρώπους, ο βεβιασμένους, λλ πεπεισμένους:
 Πώς συμβάλλει η ελεύθερη βούληση στον σχηματισμό και στη λειτουργία μιας 
συμμαχίας, σύμφωνα με τον Ισοκράτη;

Είναι βέβαιο ότι και οι συμμαχίες, όπως και κάθε σχέση, πρέπει να στηρίζονται στην 
ελεύθερη βούληση των συμβαλλομένων. Φυσικά, αυτό δεν αποκλείει την επιδίωξη 
προώθησης των συμφερόντων τους. Αυτό όμως που θέλει να τονίσει εδώ ο ρήτορας 
είναι ότι, αν κάποιος παραμένει σε μια συμμαχία μόνο και μόνο επειδή είναι 
εξαναγκασμένος να το κάνει, δε θα είναι πιστός σύμμαχος και θα αναζητεί ευκαιρία να
 απομακρυνθεί από αυτήν. Έτσι, η συμμαχία θα είναι ασταθής, ενώ η συμμετοχή
 ύστερα από ελεύθερη απόφαση αποτελεί το ισχυρότερο συνεκτικό στοιχείο μιας 
συμμαχίας, στην οποία ο ένας δεν θα υπονομεύει τον άλλο, κάτι που θα οδηγούσε σε μια
 πολιτική ουσιαστικά ιμπεριαλιστική.

4Με βάση όσα γνωρίζετε από το μάθημα της Ιστορίας για τη συμπεριφορά των 
Αθηναίων προς τους συμμάχους τους, να κρίνετε τον ισχυρισμό του Ισοκράτη
 ότι όλοι οι Έλληνες θα θελήσουν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, εάν αυτοί 
μεταβάλουν τη στάση τους προς αυτούς.

Είναι βέβαιο πως η στάση των Αθηναίων απέναντι στους συμμάχους τους και κατά
 την Α΄ και κατά τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία συνετέλεσε στην αποξένωση των συμμάχων 
και στη διαμόρφωση εχθρικής στάσης εκ μέρους τους έναντι της Αθήνας. Σωστά, 
λοιπόν, επισημαίνει ο Ισοκράτης ότι, αν η Αθήνα διατηρεί τις ηγεμονικές βλέψεις της,
 θα πρέπει να μεταβάλει τη στάση της έναντι των συμμάχων της. Μια τέτοια μεταστροφή, 
ωστόσο, δεν είναι βέβαιο πως θα είχε ως αποτέλεσμα την άρση των επιφυλάξεων από την πλευρά των συμμάχων. Γνωρίζουμε πως η εξωτερική πολιτική δεν είναι προϊόν συμπάθειας και ηθικών αρχών αλλά συνισταμένη βλέψεων και 
συμφερόντων. Κατά συνέπεια, μόνο εάν η Αθήνα θα μπορούσε να εμπνεύσει σιγουριά 
στους συμμάχους της και να πείσει ως ηγετική δύναμη, θα είχε νόημα η μεταστροφή 
στη συμπεριφορά της, ώστε να είναι επιπλέον και αρεστή και αγαπητή στους
 συμμάχους της. 



ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ (2ου και 3ου) ΚΕΙΜΕΝΩΝ 4Ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαπράχτηκαν και κάθε είδους φόνοι, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις· 
δεν υπάρχει τίποτε που να μην συνέβη [στην Κέρκυρα] κι ακόμη περισσότερα [χειρότερα].
Γιατί και πατέρας σκότωνε το παιδί του και [ικέτες] από τα ιερά απομακρύνονταν βίαια και 
κοντά σε αυτά [τα ιερά, τους ναούς] θανατώνονταν, και μερικοί άλλοι, αφού χτίστηκαν
 μέσα στο ιερό του Διονύσου, πέθαναν [εκεί].

ΘουκυδίδηςΊστορίαι 3.81.5ΘουκυδίδηςΊστορίαι 3.81.5

Γιατί και σε καιρό ειρήνης και σε περίοδο ευημερίας και οι πόλεις και τα άτομα έχουν 
ηπιότερες τις απόψεις, επειδή δεν τους πιέζουν φοβερές ανάγκες·όμως ο πόλεμος, 
επειδή αφαιρεί την καθημερινή ευπορία, [γίνεται] δάσκαλος της βίας και εξομοιώνει
την ψυχική διάθεση των περισσοτέρων [ανθρώπων] με την πολεμική κατάσταση 
που επικρατεί εκείνη τη στιγμή.

Read more: http://latistor.blogspot.com/2015/06/4.html#ixzz4R5pXUFbf