Ἰσοκράτης, περὶ εἰρήνης 19-21

Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης

Ο Ισοκράτης είναι ένας από τους πιο γνωστούς Αθηναίους ρήτορες.Στον λόγο του ''Περί ειρήνης'' ο Ισοκράτης εκφράζει την άποψη ότι η Αθήνα πρέπει να χαράξει νέα πορεία, εγκαταλείποντας τις επεκτατικές βλέψεις της. Η Αθήνα γνωρίζει την ήτ­τα στη ναυμαχία στα Έμβατα το 356 π.Χ. και ταυτόχρονα αντιμετωπίζει την απειλή της περ­σικής εισβολής. Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις (Αθήνα από τη μία, Ρόδος, Κως, Χίος με τη βοήθεια του Βυζαντίου και του Μαυσώλου της Καρίας από την άλλη) συμβιβάζονται και α­ποκαθίσταται η ειρήνη. Ο Ισοκράτης εκφράζει την άποψη του για την αναγκαιότητα σύναψης κοινής ειρήνης και ίδρυσης αποικιών στη Θράκη, προκειμένου να αντιμετωπίσουν οι Αθηναίοι την οικονομική κρίση. Θεωρεί ότι οι συμπολίτες του δεν έχουν πια την πολυτέλεια να ονειρεύονται μια ηγεμονία αλλά πρέπει να επιδιώξουν να κερδίσουν την εύνοια των Ελλήνων.

 Ο Ισοκράτης σταδιακά διαμόρφωνε την άποψη ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να συνασπιστούν υπό μια μεγάλη δύναμη, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την περσική απειλή. Κατά τον Ισοκράτη, μόνο ο Φίλιππος θα μπορούσε να παίξει έναν τέτοιο ηγετικό ρόλο.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ἆρ’ οὖν ἄν ἐξαρκέσειεν ἡμῖν, Άραγε λοιπόν θα ήταν αρκετό σε μας, εἰ οἰκοῖμεν τήν τε πόλιν ἀσφαλῶς αν κατοικούμε και την πόλη με ασφάλεια καί (εἰ) γιγνοίμεθα εὐπορώτεροι τά περί τόν βίον και (αν) γινόμαστε πλουσιότεροι όσον αφορά την περιουσία μας καί (εἰ) ὁμονοοῖμεν τά τε πρός ἡμᾶς αὐτούς και (αν) έχουμε ομόνοια μεταξύ μας καί (εἰ) εὐδοκιμοῖμεν παρά τοῖς Ἕλλησιν; και (αν) χαίρουμε εκτιμήσεως μεταξύ των Ελλήνων; Ἐγώ μέν γάρ ἡγοῦμαι τούτων ὑπαρξάντων Εγώ βέβαια νομίζω ότι, αν γίνουν αυτά, τήν πόλιν εὐδαιμονήσειν τελέως. η πόλη θα ευτυχήσει ολοκληρωτικά. Ὁ μέν τοίνυν πόλεμος ἀπεστέρηκεν ἡμᾶς ἁπάντων τῶν εἰρημένων∙ Ο πόλεμος όμως μας στέρησε όλα αυτά που έχουν λεχθεί· καί γάρ πενεστέρους (ἡμᾶς) ἐποίησεν γιατί πράγματι και φτωχότερους μας έχει κάνει καί ἠνάγκασεν (ἡμᾶς) ὑπομένειν πολλούς κινδύνους και μας ανάγκασε να ανεχόμαστε πολλούς κινδύνους καί πρός τούς Ἕλληνας (ἡμᾶς) διαβέβληκεν και στους Έλληνες μας έχει διαβάλει καί πάντας τρόπους τεταλαιπώρηκεν ἡμᾶς. και με όλους τους τρόπους μάς έχει ταλαιπωρήσει. Ἤν δέ ποιησώμεθα τήν εἰρήνην, Αν όμως συνάψουμε ειρήνη, μετά πολλῆς μέν ἀσφαλείας οἰκήσομεν τήν πόλιν, από τη μια με πολλή ασφάλεια θα κατοικούμε στην πόλη μας, ἀπαλλαγέντες πολέμων καί κινδύνων καί ταραχῆς, αφού απαλλαγούμε από πολέμους, κινδύνους και διχόνοια, καθ’ ἑκάστην δέ τήν ἡμέραν ἐπιδώσομεν πρός εὐπορίαν, και από την άλλη καθημερινά θα γινόμαστε πιο εύποροι, γεωργοῦντες ἀδεῶς (τήν γῆν) καί πλέοντες τήν θάλατταν καλλιεργώντας χωρίς φόβο τη γη και ταξιδεύοντας στη θάλασσα καί ἐπιχειροῦντες ταῖς ἄλλαις ἐργασίαις και ασχολούμενοι με τα άλλα επαγγέλματα αἵ νῦν διά τόν πόλεμον ἐκλελοίπασιν. τα οποία τώρα εξαιτίας του πολέμου έχουν εκλείψει. Ὀψόμεθα δέ τήν πόλιν λαμβάνουσαν μέν Θα δούμε, ακόμη, την πόλη μας να έχει γιγνομένην δέ μεστήν ἐμπόρων καί ξένων καί μετοίκων, και να είναι γεμάτη από εμπόρους, ξένους και μετοίκους, ὧν νῦν ἐρήμη καθέστηκεν. από τους οποίους τώρα έχει ερημωθεί. Τό δέ μέγιστον∙ Και το σημαντικότερο∙ ἕξομεν συμμάχους ἅπαντας ἀνθρώπους, θα έχουμε συμμάχους όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλά πεπεισμένους. όχι με τη βία, αλλά με τη θέληση τους.  ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ: 1.  Οι μαθητές να γνωρίσουν ένα ρητορικό κείμενο του Ισοκράτη που έχει τη μορφή  του προτρεπτικού λόγου. 2.  Να αντιληφθούν τα πολλαπλά  πλεονεκτήματα της ειρήνης όσον αφορά στη ζωή  και την πρόοδο ενός λαού αντίστοιχα. 3 Να συνειδητοποιήσουν ότι η Ειρήνη είναι καθολική και εναγώνια αναζήτηση του  ανθρώπου κι έχει απασχολήσει την τέχνη γενικότερα. 4 Να συνειδητοποιήσουν τη διαχρονική ισχύ των επιχειρημάτων που προβάλλει ο  ρήτορας. 5. Να διακρίνουν τα επιχειρήματα που απευθύνονται στη λογική και στο συναίσθημα  των ακροατών. Ερωτήσεις 1. Ποιες είναι, κατά τον Ισοκράτη, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ευδαιμονία  της Αθήνας; Ο Ισοκράτης θεωρεί ως απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της ευδαιμονίας  στην Αθήνα την ασφάλεια της πόλης, την ευπορία στα αναγκαία για τη διαβίωση  αγαθά, την ομόνοια μεταξύ των πολιτών, αλλά και την εκτίμηση των άλλων Ελλήνων.  Πρόκειται, βέβαια, για στοιχεία που μπορούν να επιτευχθούν μόνο με τον τερματισμό  του πολέμου, καθώς τόσο η ασφάλεια της πόλης όσο και η δυνατότητα της  απερίσπαστης γεωργικής και εμπορικής δραστηριότητας, προϋποθέτουν την ύπαρξη  ειρήνης. Αντιστοίχως, η ομόνοια ανάμεσα στους πολίτες μπορεί να επιτευχθεί, αν η πόλη  δεν αντιμετωπίζει προβλήματα διαβίωσης και ασφάλειας, που εκ των πραγμάτων  προκαλούν ένταση και οδηγούν συχνά τους πολίτες σε αντιπαραθέσεις και διχόνοια.  Ενώ, παράλληλα, ο σεβασμός των άλλων πόλεων απέναντι στην Αθήνα θα μπορούσε  να κατακτηθεί μόνο αν οι Αθηναίοι δεν βρίσκονταν σε πολεμική σύγκρουση με μέρος  των μέχρι πρότινος συμμάχων της.  2. Ποια είναι η ευεργετική επίδραση της ειρήνης και ποιες οι αρνητικές συνέπειες  του πολέμου στην οικονομική ανάπτυξη και, γενικότερα, στην ευημερία μιας πόλης; Σε περίοδο πολέμου οι πολίτες δεν έχουν τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τις  συνήθεις επαγγελματικές του δραστηριότητες είτε γιατί οφείλουν να λάβουν μέρος  στις πολεμικές συγκρούσεις είτε γιατί δεν υπάρχει η αναγκαία ασφάλεια. Προκύπτει, έτσι,  μια επικίνδυνη αδρανοποίηση που σύντομα επιφέρει ελλείψεις αγαθών, αλλά και έλλειψη  οικονομικών πόρων, με αποτέλεσμα οι πολίτες να μην έχουν τα αναγκαία για την  επιβίωσή τους και να στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου. Προκαλούνται, άρα, τόσες  και τέτοιες εντάσεις που εμποδίζουν πλήρως τις δραστηριότητες εκείνες που θα  μπορούσαν να διασφαλίσουν την ευημερία της πόλης.  Αντίθετα, όταν η πόλη έχει ειρήνη, οι πολίτες εργάζονται απερίσπαστοι κι έχουν  μάλιστα τη δυνατότητα να ασχολούνται με τις εμπορικές εκείνες δραστηριότητες που  διασφαλίζουν τα μεγαλύτερα έσοδα, όπως είναι οι εμπορικές συναλλαγές με άλλες  πόλεις. Υπάρχει, έτσι, αφθονία αγαθών, σταθερή ροή οικονομικών εσόδων, και άρα  θετικό κλίμα στις σχέσεις των πολιτών· κλίμα κατάλληλο για την οικονομική και  πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Ενώ, συνάμα, η πόλη έχει τη δυνατότητα να  ισχυροποιεί τις συμμαχίες της, βασιζόμενη όχι στις πιέσεις, αλλά στο σεβασμό  και την έμπρακτη παροχή οικονομικής ή άλλης στήριξης.   3. συμμάχους ἕξομεν ἅπαντας ἀνθρώπους, οὐ βεβιασμένους, ἀλλὰ πεπεισμένους:  Πώς συμβάλλει η ελεύθερη βούληση στον σχηματισμό και στη λειτουργία μιας  συμμαχίας, σύμφωνα με τον Ισοκράτη; Είναι βέβαιο ότι και οι συμμαχίες, όπως και κάθε σχέση, πρέπει να στηρίζονται στην  ελεύθερη βούληση των συμβαλλομένων. Φυσικά, αυτό δεν αποκλείει την επιδίωξη  προώθησης των συμφερόντων τους. Αυτό όμως που θέλει να τονίσει εδώ ο ρήτορας  είναι ότι, αν κάποιος παραμένει σε μια συμμαχία μόνο και μόνο επειδή είναι  εξαναγκασμένος να το κάνει, δε θα είναι πιστός σύμμαχος και θα αναζητεί ευκαιρία να  απομακρυνθεί από αυτήν. Έτσι, η συμμαχία θα είναι ασταθής, ενώ η συμμετοχή  ύστερα από ελεύθερη απόφαση αποτελεί το ισχυρότερο συνεκτικό στοιχείο μιας  συμμαχίας, στην οποία ο ένας δεν θα υπονομεύει τον άλλο, κάτι που θα οδηγούσε σε μια  πολιτική ουσιαστικά ιμπεριαλιστική. 4. Με βάση όσα γνωρίζετε από το μάθημα της Ιστορίας για τη συμπεριφορά των  Αθηναίων προς τους συμμάχους τους, να κρίνετε τον ισχυρισμό του Ισοκράτη  ότι όλοι οι Έλληνες θα θελήσουν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους, εάν αυτοί  μεταβάλουν τη στάση τους προς αυτούς. Είναι βέβαιο πως η στάση των Αθηναίων απέναντι στους συμμάχους τους και κατά  την Α΄ και κατά τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία συνετέλεσε στην αποξένωση των συμμάχων  και στη διαμόρφωση εχθρικής στάσης εκ μέρους τους έναντι της Αθήνας. Σωστά,  λοιπόν, επισημαίνει ο Ισοκράτης ότι, αν η Αθήνα διατηρεί τις ηγεμονικές βλέψεις της,  θα πρέπει να μεταβάλει τη στάση της έναντι των συμμάχων της. Μια τέτοια μεταστροφή,  ωστόσο, δεν είναι βέβαιο πως θα είχε ως αποτέλεσμα την άρση των επιφυλάξεων από την πλευρά των συμμάχων. Γνωρίζουμε πως η εξωτερική πολιτική δεν είναι προϊόν συμπάθειας και ηθικών αρχών αλλά συνισταμένη βλέψεων και  συμφερόντων. Κατά συνέπεια, μόνο εάν η Αθήνα θα μπορούσε να εμπνεύσει σιγουριά  στους συμμάχους της και να πείσει ως ηγετική δύναμη, θα είχε νόημα η μεταστροφή  στη συμπεριφορά της, ώστε να είναι επιπλέον και αρεστή και αγαπητή στους  συμμάχους της.  ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ (2ου και 3ου) ΚΕΙΜΕΝΩΝ 4Ης ΕΝΟΤΗΤΑΣ Διαπράχτηκαν και κάθε είδους φόνοι, όπως συνήθως συμβαίνει σε τέτοιες περιστάσεις·  δεν υπάρχει τίποτε που να μην συνέβη [στην Κέρκυρα] κι ακόμη περισσότερα [χειρότερα]. Γιατί και πατέρας σκότωνε το παιδί του και [ικέτες] από τα ιερά απομακρύνονταν βίαια και  κοντά σε αυτά [τα ιερά, τους ναούς] θανατώνονταν, και μερικοί άλλοι, αφού χτίστηκαν  μέσα στο ιερό του Διονύσου, πέθαναν [εκεί]. Θουκυδίδης, Ίστορίαι 3.81.5Θουκυδίδης, Ίστορίαι 3.81.5 Γιατί και σε καιρό ειρήνης και σε περίοδο ευημερίας και οι πόλεις και τα άτομα έχουν  ηπιότερες τις απόψεις, επειδή δεν τους πιέζουν φοβερές ανάγκες·όμως ο πόλεμος,  επειδή αφαιρεί την καθημερινή ευπορία, [γίνεται] δάσκαλος της βίας και εξομοιώνει την ψυχική διάθεση των περισσοτέρων [ανθρώπων] με την πολεμική κατάσταση  που επικρατεί εκείνη τη στιγμή. Read more: http://latistor.blogspot.com/2015/06/4.html#ixzz4R5pXUFbf